3. Sınıf Fen Bilimleri – Çevremizdeki Sesler

Çevremizdeki Sesler

Sesin Oluşumu

Her sesin bir kaynağı vardır. Kaynağı ne olursa olsun ses hep aynı yolla oluşur.
Sesi oluşturan uygun ortam ve titreşimdir. Sesin titreşimle oluştuğunun en iyi
kanıtı elimizi gırtlağımıza hafifçe dokundurduğumuz sırada konuşmaktır. Konuşurken
akciğerlerimizden çıkan hava ses tellerimize çarpar ve ses tellerini titreştirir.

Bir başka yöntem de gergin bir ipi hızla çekip bırakmaktır. İpin ilk titreşiminde
sesin oluştuğunu ve titreşim azaldıkça sesin de azaldığını rahatlıkla gözlemleyebiliriz.
Buna göre ses, kulağın duyabildiği titreşim olarak tanımlanır.

Sesin Yayılması

Ses. suya atılan bir taşın oluşturduğu dalgalar hâlinde her yöne yayılır. Ses
dalgalarının önüne bir engel çıktığında şiddeti azalsa bile yayılmaya devam eder.

Ses katı, sıvı ve gaz ortamda oluşabilir. Sıranın
üstüne kulağımızı yaslayıp elimizle minicik bir tıkırtı
bile yapsak bile sesi işitiriz. Bu bize katıların sesi iyi
ilettiğini gösterir.
Çizgi filmlerde, görünmeyen bir trenin gelip
gelmediğini raylara kulağını dayayarak duymaya
çalışan kahramanları görmüşsünüzdür.

Bunun sebebi metrelerce uzakta bile olsa tren raylarının sesi dalgalar hâlinde iletmesidir.

Çevremizde de katılarda oluşan seslere örnekler verebiliriz. Yakınımızdaki inşaattan
gelen çarpma ve vurma sesleri, çocukların topla oynama sesi, bir büyüğümüzün
tahtaya çivi çakma sesi katılarda oluşan seslerdendir.

Ses sıvılarda da oluşur ve yayılır. Bir kova suyun içinde iki taşı birbirine çarparsak
taşların çıkardığı sesi duyabiliriz. Balıkçılar, balıkların yerlerini belirleyebilmek için özel
cihazlarla suya ses dalgaları yollarlar. Balık sürüsüne çarpan ses dalgaları balıkların
yerini belli eder. Bu da bize sesin sıvı ortamda da oluştuğunu ve yayıldığını gösteren
başka bir kanıttır.
Ses havada da oluşur ve yayılır. Bir helikopterin gökyüzünde oluşturduğu sesi mutlaka
duymuş ya da uçmakta olan bir kuşun çıkardığı sese şahit olmuşsunuzdur. Bu örnekler
bize sesin gaz ortamda da oluştuğunu ve yayıldığını kanıtlar.

Ses Boşlukta Yayılır mı?

Ses, hava olmayan ortamlarda hem oluşamaz hem de yayılamaz. Havayla dolu
cam kabın içinde ses oluşmakta ve işitilmektedir. Ancak kabın havası boşaltıldığında
ses oluşmaz ve yayılmaz.
Uzay boşluğu da havasız bir ortamdır. Uzayda göktaşları büyük hızlarla birbirlerine
çarpsalar da ses oluşmaz. Astronotlar, iletişim kurabilmek için özel başlıklar
kullanırlar.

Doğal Ses Kaynakları

Herhangi bir insan etkisi olmaksızın, kendiliğinden ses oluşturan varlıklara doğal
ses kaynakları denir. Canlıların büyük bölümü aynı zamanda doğal ses kaynağıdır.
Doğal ses kaynaklarının mutlaka canlı olması gerekmez. Cansız olduğu hâlde
ses üreten varlıklar da vardır. Akan bir şelale, çağıldayan bir dere, yuvarlanan
bir kaya güçlü sesler oluşturabilir. Bunlar dışında yağmur, dolu gibi yağış şekilleri,
rüzgâr, fırtına, gök gürültüsü, şimşek, yıldırım gibi hava olayları ya da yanardağ
patlamaları cansız varlıkların oluşturduğu doğal seslere örnek olarak verilebilir.

Yapay Ses Kaynakları

İnsanlar tarafından yapılan araç gereçlerden çıkan seslere yapay ses kaynakları
denir. Müzik aletleri, taşıtlar, iletişim araçları, iş makineleri yapay ses kaynaklarıdır.

Düşünelim

Sesleri sadece canlılar mı oluşturur? Örneklerle açıklayınız.

Bir Önceki Konu “ Işık Kaynakları” Görmek İçin Tıklayınız